Het is de hoogste tijd voor verbeteringen in het lokale bestuur. Dat is de mening van de kersverse hoogleraar Remco Nehmelman in Utrecht. De grond voor zijn overtuiging is een toenemende vertroebeling van democratische controle op het lokale overheidshandelen. Dat proces heeft een sterke impuls gekregen door de grote decentralisatie-operatie per 1 januari 2015. Daarbij hebben de gemeenten taken erbij gekregen voor jeugdzorg, werk en inkomen en zorg aan langdurig zieken. Deze operatie leidt ertoe dat gemeenten samenwerken – in welke vorm ook – met andere gemeenten. Deze vormen van samenwerking zijn lang niet altijd inzichtelijk; voor gemeenteraadsleden niet, zelfs niet altijd voor wethouders en in de meeste gevallen helemaal niet voor de burger.
Volgens de Utrechtse hoogleraar werkt het plaatje van de lokale democratie niet meer goed. Bijvoorbeeld bij de zorg aan langdurig zieken. De gemeenteraad bepaalt hoe die zorg er uit ziet; de wethouder onderhandelt met de zorgaanbieders, de ambtenaren voeren de keukentafelgesprekken en zorgen dat de juiste hulp bij de mensen komt. Als er iets mis gaat, kan de wethouder ter verantwoording worden geroepen en zelfs worden weggestuurd.
In werkelijkheid wordt een deel van het gemeentelijke werk aan het zicht onttrokken. De reden: de bestuurlijke en financiële last voor de vele publieke taken, bijvoorbeeld zorg, is te zwaar en daarom wordt samengewerkt met andere gemeenten. Veel kleinere gemeenten hebben tot enkele tientallen regelingen voor samenwerking met andere gemeenten. Mede afhankelijk van het type samenwerking zijn er meer of minder reële kansen op inzichtelijkheid van wat er in die samenwerkingen precies gebeurt. In de praktijk zijn veel gemeenteraadsleden het zicht kwijt. Een andere ontwikkeling die de kwaliteit van de democratische controle moeilijker maakt, is de toenemende complexiteit van taken. Dat kan niet bij voorbaat goed worden opgelost door samenwerkingen. Kort gezegd: de gemeenteraad is bij steeds meer beleidsonderwerpen niet meer in staat inhoudelijke controle uit te oefenen.
Er lijkt maar één oplossing: nog meer schaalvergroting bij de gemeenten. Bijvoorbeeld naar een model waarin vijf gemeenten in Fryslân overblijven. De weerstand tegen zo’n reductie is groot; mensen denken dat de eerste overheid op veel te grote afstand komt van de burger.
In de praktijk valt het allemaal wel mee; veel bezwaren zijn vooral emotioneel. Met goede oplossingen voor bijvoorbeeld bereikbaarheid kan veel worden bereikt.
In diverse delen van de provincie vindt een proces tot schaalvergroting plaats: Noordwest Fryslân, Noordoost Fryslân en wellicht straks ook Zuidoost Fryslân. Andere gemeenten zoeken het vooralsnog in (ambtelijke) samenwerking en een enkeling wil zichzelf blijven (Harlingen). Deze initiatieven lijken een tamelijk rustig verloop te hebben en redelijk gestoeld te zijn op instemming van de bevolking.
Grotere gemeenten kunnen zelf meer aan en hun handelen kan transparanter zijn dan allerlei samenwerkingsverbanden. Maar het is de vraag of de huidige initiatieven voldoende zijn om de huidige gaten in de lokale democratie te dichten.
Friesch Dagblad
Comments are closed.